Wiedza

Rynek bilansujący jest tzw. rynkiem technicznym, czyli nie jest miejscem handlu energią. Jego istnienie jest niezbędne dla funkcjonowania rynku energii, a udział w nim podmiotów kupujących energię jest obowiązkowy. Ponieważ rynek bilansujący nie jest miejscem handlu energią, każdy jego uczestnik traktowany jest nie jako klient, ale odbiorca energii. Z tego też powodu, wyjątkowo w tym temacie klient na rynku energii określany będzie mianem odbiorcy energii.

Rynek energii elektrycznej w Polsce

Energia elektryczna jest obecnie towarem będącym przedmiotem handlu na konkurencyjnym rynku energii. Jak każdy inny towar, energia elektryczna jest wytwarzana przez jej wytwórców, kupowana przez pośredników, a następnie sprzedawana klientom indywidualnym, firmom i instytucjom. Tak jak każdy inny towar musi być ona oczywiście przetransportowana (fizycznie dostarczona) od wytwórcy do klienta finalnego.
Poniższy rysunek przedstawia schematycznie poszczególnych uczestników rynku energii w Polsce.

Uczestników rynku energii elektrycznej można podzielić więc na cztery następujące grupy:

1. Wytwórcy energii, do których należą:Elektrownie systemowe. W Polsce funkcjonuje obecnie 19 elektrowni (tzw. elektrowni systemowych zwanych też elektrowniami zawodowymi), w których energia elektryczna wytwarzania jest ze spalania węgla brunatnego i węgla kamiennego. W elektrowniach tych produkowane jest 75 % całości energii zużywanej w kraju. Do największych z tych elektrowni należą: Bełchatów, Opole i Turów oraz Połaniec, Kozienice, Rybnik i Dolna Odra.Elektrociepłownie (EC), w których jednocześnie wytwarzana jest energia elektryczna i ciepło (tzw. wytwarzanie energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepłem). W Polsce pracuje obecnie ponad 50 elektrociepłowni zlokalizowanych przy większych aglomeracjach miejskich, np. zlokalizowana w Warszawie i należąca do PGNiG Termika – Elektrociepłownia Żerań, czy znajdująca się we Wrocławiu Kogeneracja.Elektrociepłownie (tzw. przemysłowe) lokalizowane są również w obrębie większych zakładów przemysłowych. W naszym kraju funkcjonuje obecnie przeszło 160 takich obiektów.Źródło: „Energia & Przemysł” – nr 4/2007 na podstawie www.kogeneracja.com.pl
   
   Odnawialne Źródła Energii (OZE). Do podstawowych rodzajów odnawialnych źródeł energii należą:
   • elektrownie wodne,
   • źródła wiatrowe (zwane popularnie „wiatrakami”) grupowane często w kilka lub kilkanaście sztuk tworzących tzw. „farmy wiatrowe”,
   • źródła, w których energia elektryczna wytwarzana jest w wyniku spalania biomasy czyli najczęściej drewna lub roślin uprawianych specjalnie w celu ich następnego spalenia,
   • źródła, w których energia elektryczna wytwarzana jest w wyniku spalania biogazu,
   • źródła fotowoltaiczne (tzw. źródła PV)

   Udział poszczególnych wytwórców w produkcji energii elektrycznej w Polsce (źródło ARE SA)

   Pomimo rosnącego znaczenia ekologicznych aspektów wytwarzania energii elektrycznej wpływających na dynamiczny rozwój OZE, należy mieć świadomość, że zasadnicza część energii elektrycznej jest i będzie produkowana przez najbliższe dziesiątki lat w zarówno w Polsce, jak i na świecie w dużych elektrowniach węglowych i elektrowniach jądrowych. Rosnące zapotrzebowanie energii w Polsce determinuje konieczność budowy elektrowni jądrowej, której uruchomienie planuje się na rok 2024.

2. Firmy zajmujące się handlem energią:Firmy zajmujące się handlem energią:Firmy zajmujące się handlem energią (tzw. Spółki obrotu) kupują energię od wytwórców i sprzedają ją odbiorcom finalnym. Ceny i warunki transakcji są indywidualnie ustalane pomiędzy firmą sprzedającą, a kupującą energię lub wynikają z zasad jej zakupu.Szczególną grupę stanowią firmy zajmujące się handlem energią powstałe w konsekwencji rozdziału w połowie 2007 r. działalności handlowej i dystrybucyjnej ówczesnych Zakładów Energetycznych.Firmy te sprzedają energię klientom stanowiącym gospodarstwa domowe zlokalizowanym na terenie funkcjonowania byłych Zakładów Energetycznych, w wyniku podziału których powstały. Sprzedają one energię po cenach określonych w taryfach zatwierdzonych przez Urząd Regulacji Energetyki.
3. Firmy zajmujące się transportem energii:Ze względu na to, że straty związane z przesyłem energii elektrycznej są odwrotnie proporcjonalne do napięcia, na jakim jest ona przesyłana, energię elektryczną transportuje się liniami o możliwie najwyższym napięciu.
   W drodze z elektrowni do klientów finalnych energia elektryczna transportowana jest dwoma rodzajami sieci elektroenergetycznych:
   • tzw. sieciami przesyłowymi o napięciu 220 i 400 kV należącymi do Polskich Sieci Elektroenergetycznych SA, którymi energia transportowana jest bezpośrednio z elektrowni do Tzw. Głównych Punków Zasilania – GPZ
     oraz
   • tzw. sieciami dystrybucyjnymi o napięciu od 230 V do 110 kV należącymi do dystrybutorów energii, którymi energia transportowana jest z GPZ-ów bezpośrednio do klientów finalnych.

   Sieci dystrybucyjne zarządzane są przez podmioty określane jako Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych (OSD). W Warszawie jest to RWE Operator. Pozostałe OSD wchodzą w skład czterech funkcjonujących w Polsce grup energetycznych: Polskiej Grupy Energetycznej, Taurona, Enei i Energi.
   Szukając analogii do transportu drogowego, sieci przesyłowe można porównać do autostrad łączących główne miasta (Elektrownie, GPZ), a sieci dystrybucyjne do dróg krajowych, którymi skręcając z autostrad dojeżdża się do mniejszych miast miejscowości (odbiorcy energii).

4. Klienci dzielący się na dwie zasadnicze grupy:
   • Gospodarstwa domowe, do których należą wszyscy klienci kupujący energię na cele komunalno-bytowe.
   • Wszyscy klienci nie będący gospodarstwami domowymi, kupujący energię na potrzeby prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, czyli zakłady przemysłowe, PKP, biura, hotele, centra handlowe, instytucje itp.

   Podział energii kupowanej przez klientów na polskim rynku energii elektrycznej (źródło: ARE SA)

   Formy handlu energią
   Podstawowe zasady funkcjonowania krajowego rynku energii zawarte zostały w ustawie Prawo Energetyczne oraz związanych z nią aktach wykonawczych. Prawo Energetyczne nie przewiduje szczególnych ograniczeń w kształtowaniu różnych sposobów handlu energią. W chwili obecnej polski rynek energii podzielony jest na trzy zasadnicze segmenty:

   • rynek kontraktowy,
   • rynek giełdowy,
   • rynek bilansujący.

   Rynek kontraktowy
   Handel energią na rynku kontraktowym odbywa się na podstawie kontraktów dwustronnych (umów) zawieranych pomiędzy wytwórcami energii, a firmami handlującymi energią oraz Klientami finalnymi.
   Rynek giełdowy
   Rynek giełdowy obejmuje handel na giełdzie energii (Towarowej Giełdzie Energii S.A.). Handel energią na TGE odbywa się głównie na tzw. Rynku Dnia Następnego (RDN). Notowania na RDN odbywają się codziennie w dwóch sesjach: o godz. 8: 00 i 10:30. RDN prowadzony jest na dzień przed dobą, w której następuje fizyczna dostawa energii. Składa się on z 24 godzinowych linii notowań (okresów rozliczeniowych), w których Członkowie Giełdy mogą kupować i sprzedawać energię elektryczną. Uczestnicy RDN wysyłają zlecenia kupna lub sprzedaży dla poszczególnych godzin. Ze zleceń sprzedaży tworzona jest krzywa podaży, a ze zleceń zakupu tworzona jest krzywa popytu.

   

   Ceny transakcyjne na giełdzie wyznaczane są jako ceny równowagi pomiędzy zgłaszanymi niezależnie przez Członków Giełdy zleceniami sprzedaży i kupna energii elektrycznej.
   Na TGE funkcjonuje również Rynek Terminowy Towarowy Energii Elektrycznej. Notowane na TGE kontrakty terminowe na dostawę energii elektrycznej pozwalają wyznaczyć jej cenę w dłuższym horyzoncie czasowym. Sprzedawcy i więksi odbiorcy energii mogą prognozować w ten sposób ceny energii oraz optymalizować koszty jej sprzedaży i zakupu. TGE prowadzi także obrót prawami majątkowymi wynikającymi ze świadectw pochodzenia energii (RPM), na którym producenci energii w OZE i w źródłach kogeneracyjnych oraz firmy zobowiązane do zakupu świadectw pochodzenia mogą handlować prawami majątkowymi do tych świadectw. Na giełdzie energii handluje się również uprawnieniami do emisji C02 (RUE). Obrót odbywa się w tym przypadku jednostkami EUA (European Unit Allowance) w formie transakcji natychmiastowych (spot).

   Rynek bilansujący
   Rynek Bilansujący jest specyficznym obszarem rynku energii, na którym następuje bilansowanie różnic pomiędzy transakcjami zawartymi między poszczególnymi uczestnikami rynku, a rzeczywistym zapotrzebowaniem na energię elektryczną.

   Wyjątkowość rynku energii elektrycznej

   Wyjątkowość rynku energii elektrycznej wynika ze specyficznych cech towaru jakim jest energia elektryczna. Jest ona może jedynym występującym powszechnie towarem, którego w chwili obecnej nie da się magazynować. Znany powszechnie sposób magazynowania energii elektrycznej przy pomocy akumulatorów pozwala na gromadzenie jedynie znikomej jej ilości.
   System elektroenergetyczny kraju połączony z systemami krajów sąsiednich stanowi jeden gigantyczny obwód elektryczny złożony z połączonych równolegle źródeł (elektrowni, elektrociepłowni) i odbiorników energii (przemysł, kolej, gospodarstwa domowe itd.)

   

   Podobnie jak w najprostszym obwodzie elektrycznym złożonym z baterii i małej żarówki, tak i w systemie elektroenergetycznym w każdej chwili pobór energii przez odbiorców musi być zrównoważony przez jej wytwarzanie.
   Energia wyprodukowana przez wytwórców wprowadzana jest do systemu elektroenergetycznego, z którego jest ona w tej samej chwili pobierana jest przez odbiorców. Z tej prostej przyczyny nie ma możliwości określenia wytwórcy, który wyprodukował energię pobraną przez konkretnego odbiorcę.

   

   Zapotrzebowanie na energię elektryczną przez odbiorców zmienia się w czasie (w ciągu doby, w poszczególnych dniach, tygodniach, miesiącach i sezonach) i zależy od szeregu mniej lub bardziej przewidywalnych czynników. Główny wpływ na ilość zużywanej w danej chwili energii mają czynniki pogodowe takie jak temperatura i zachmurzenie.
   Konsekwencją wspomnianej zmienności zapotrzebowania na energię są trudności w sporządzeniu precyzyjnej prognozy jej zużycia przez poszczególnych odbiorców. Z drugiej strony prognoza ta jest niezbędna dla ustalenia wielkości produkcji poszczególnych wytwórców energii.

   Praktyczny zakup energii
   
   W praktyce umowy zakupu energii na rynku konkurencyjnym określają ilości energii, która zostanie pobrana w poszczególnych godzinach kolejnych dni, których dotyczy umowa. Ilości energii potrzebnej odbiorcom w każdej godzinie określane są na podstawie sporządzanych przez nich prognoz zapotrzebowania na energię. Można powiedzieć, że odbiorcy ci „zamawiają” w ten sposób z wyprzedzeniem potrzebną dla siebie ilość energii. Odbiorcy płacą za zakupioną (zamówioną) energię bez względu na to, jaką jej część faktycznie wykorzystają.
   Gdy sporządzona prognoza okaże się nietrafna, w chwili faktycznego poboru energii odbiorca końcowy znajdzie się w sytuacji jej braku (tzw. „nie do kontraktowanie”) lub posiadania nadwyżki kupionej wcześniej energii (tzw. „prze kontraktowanie”). Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku odbiorca końcowy nie zostanie oczywiście pozbawiony dostawy energii, a z pomocą przyjdzie mu wspomniany już obowiązkowy udział w rynku bilansującym.
   W pierwszym przypadku, brakująca ilość energii zostanie przez niego dokupiona na rynku bilansującym. Analogicznie w sytuacji prze kontraktowania, nadwyżka kupionej energii musiała być odsprzedana na tymże samym rynku bilansującym. Za bilansowanie energii kupowanej przez odbiorców odpowiedzialne są przedsiębiorstwa zajmujące się jej handlem.

   Opisana powyżej procedura zakupu energii obejmująca obowiązek prognozowania jej zużycia oraz udziału w rynku bilansującym dotyczy oczywiście odbiorców nie będących gospodarstwami domowymi, kupujących energię na rynku konkurencyjnym. W przypadku gospodarstw domowych oraz odbiorców kupujących energię na rynku regulowanym, konsekwencje niedokładnej prognozy poboru energii ponosi sprzedawca lub dystrybutor energii, co ma oczywiście swoje odbicie w cenie energii. Klient końcowy płaci jedynie za pobraną energię oraz w przypadku odbiorców nie będących gospodarstwami domowymi za przekroczenie określonego poziomu mocy elektrycznej.
   Podmiotem zarządzającym rynkiem bilansującym jest Operator Systemu Przesyłowego (OSP), którego rolę pełni firma PSE S.A. Szczegółowe funkcje OSP omówione zostaną w kolejnym temacie.
   Rynek bilansujący jest więc rynkiem, na którym Operator Systemu Przesyłowego dokonuje zakupów bądź sprzedaży energii (będąc stroną wszystkich transakcji) w celu zrównoważenia (zbilansowania) popytu i podaży energii na rynku. Stąd też pochodzi nazwa tego rynku, jako rynku bilansującego.
   Funkcjonowanie rynku bilansującego możliwe jest jedynie dzięki zdolności niemalże natychmiastowego zwiększenia lub zmniejszenia produkcji energii elektrycznej przez jej wytwórców. Z tego powodu ceny energii na rynku bilansującym wyznaczane są na podstawie kontraktów zawieranych pomiędzy OSP, a wytwórcami energii. Ceny energii kupowanej i odsprzedawanej przez odbiorców na rynku bilansującym są odpowiednio wyższe i niższe od średnich cen rynkowych. W obydwu przypadkach są to więc transakcje niekorzystne dla klienta końcowego. W celu minimalizacji wolumenu transakcji na rynku bilansującym, klienci kupujący energię na rynku konkurencyjnym starają się sporządzać możliwie najdokładniejsze prognozy jej zużycia.

Wszelkie działania, dzięki którym możliwe jest funkcjonowanie rynku energii podzielić można na dwie grupy:

• działania związane z przesyłem i dystrybucją energii elektrycznej,
• działania związane z handlem energią.

Działania te realizowane są przez dwie grupy podmiotów zwanych odpowiednio:

• operatorami systemu elektroenergetycznego,
• operatorami rynku

Operatorzy systemu elektroenergetycznego

System elektroenergetyczny stanowi jeden gigantyczny obwód elektryczny. W rzeczywistości jest to niezwykle złożony system, którego sprawne funkcjonowanie możliwe jest dzięki zastosowaniu zaawansowanych rozwiązań technicznych oraz nieprzerwanej pracy tysięcy osób.
System elektroenergetyczny podobnie jak np. systemy informatyczne większych firm posiada swoich administratorów nazywanych Operatorami.

W części związanej z transportem energii, system elektroenergetyczny składa się z sieci przesyłowej i sieci dystrybucyjnych. „Administratora” sieci przesyłowej nazywa się Operatorem Systemu Przesyłowego (OSP), natomiast „administratorów” sieci dystrybucyjnych nazywa się Operatorami Systemów Dystrybucyjnych (OSD). Zakres obowiązków obydwu typów operatorów jest ściśle określony, a ich działalność prowadzona jest na podstawie koncesji udzielanych im przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE).
Do podstawowych obowiązków Operatora Systemu Przesyłowego należy:

• zarządzanie bieżącym funkcjonowaniem, konserwacja, przeprowadzanie remontów oraz rozwój sieci przesyłowej (sieci o napięciu 220 i 400 kV),
• zarządzaniem opisanym w poprzednim temacie rynkiem bilansującym,
• zarządzanie wymianą energii pomiędzy systemami elektroenergetycznymi Polski i krajów sąsiednich.

Obowiązki Operatora Systemu Przesyłowego pełni firma PSE-Operator S.A. Analogicznie do podstawowych obowiązków Operatorów Systemów Dystrybucyjnych należy zarządzanie bieżącym funkcjonowaniem, konserwacja, przeprowadzanie remontów oraz rozwój sieci dystrybucyjnych (sieci o napięciu do 110 kV),Obowiązki Operatorów Systemów Dystrybucyjnych pełnią lokalni dystrybutorzy energii. Np. na obszarze Górnośląskiego Śląska funkcję OSD pełni firma Tauron Dystrybucja S.A.

Obszary działania poszczególnych operatorów rynku energii

Opisani powyżej operatorzy systemu elektroenergetycznego (OSP i OSD) odpowiedzialni są za sprawne funkcjonowanie infrastruktury technicznej umożliwiającej realizację umów zawartych pomiędzy poszczególnymi uczestnikami rynku energii (wytwórcami, odbiorcami, przedsiębiorstwami obrotu, klientami). Wszelkie czynności umożliwiające bieżący handel energią realizowane są przez operatorów rynku: Operatorów Handlowych (OH) oraz Operatorów Handlowo-Technicznych (OHT).
Zarówno sprawne funkcjonowanie systemu elektroenergetycznego, jak i rozliczanie energii sprzedanej i kupionej przez poszczególnych uczestników rynku (w tym również transakcji na rynku bilansującym) możliwe jest dzięki posiadaniu przez operatorów systemu elektroenergetycznego informacji dotyczących wcześniej przewidywanego i faktycznego zużycia energii przez klientów końcowych oraz jej produkcji przez wytwórców. Przekazywanie tych informacji jest funkcją
Operatorów Handlowych (OH) lub Operatorów Handlowo-Technicznych (OHT).
Każdy klient na rynku energii przekazuje do Operatora Systemu Dystrybucyjnego za pośrednictwem OH lub OHT precyzyjne informacje dotyczące ilości prognozowanej oraz faktycznie zużytej w każdej godzinie energii. Informacje te przekazywane są w ściśle określonej formie za pomocą specjalistycznego oprogramowania typu WIRE (Wymiana Informacji Rynku Energii). Podobnie wytwórcy przekazują do operatorów systemu elektroenergetycznego informacje o ilości energii wyprodukowanej w każdej godzinie. Różnica pomiędzy Operatorem Handlowo-Technicznym, a Operatorem Handlowym polega na tym, że ten pierwszy przekazuje informacje od uczestnika rynku faktycznie produkującego lub zużywającego energię, a drugi od podmiotu zajmującego się jedynie handlem energią (giełda energii, przedsiębiorstwo obrotu energią).

Z przyczyn oczywistych rozliczanie energii sprzedanej i kupionej przez poszczególnych uczestników rynku możliwe jest tylko dzięki precyzyjnym pomiarom energii przepływającej w każdej chwili w poszczególnych punktach systemu elektroenergetycznego. W chwili obecnej odczytem liczników energii poszczególnych klientów zajmują się Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych. W przyszłości funkcje te realizowane będą przez odrębne podmioty nazywane Operatorami Pomiarów (OP).

Nikogo nie trzeba chyba przekonywać do tego, że na obecnym poziomie rozwoju cywilizacji, funkcjonowanie żadnego kraju nie jest możliwe bez elektroenergetyki. Energia elektryczna okazała się być najbardziej efektywnym i wygodnym w użyciu nośnikiem energii. Wszystko to decyduje o strategicznym znaczeniu elektroenergetyki dla każdego państwa.

Dążąc do zapewnienia racjonalnych cen dla nabywców energii oraz pragnąc zwiększyć efektywność funkcjonowania i rozwoju energetyki wprowadzono w niej mechanizmy rynkowe uruchamiając w efekcie rynek energii. Uczestnikami tego rynku są niezależne firmy (wytwórcy, dystrybutorzy, spółki obrotu), w kilku przypadkach z kapitałem zagranicznym. W skrajnych przypadkach niepożądane działania poszczególnych uczestników rynku energii mogłyby doprowadzić do zakłócenia funkcjonowania rynku energii skutkującego przerwami w dostawach energii do klientów końcowych lub znaczącym wzrostem cen energii, co w sposób oczywisty negatywnie wpłynęłoby na pozostałe obszary gospodarki.

Rynek energii jest miejscem równoważenia interesów poszczególnych jego uczestników z interesem Państwa jako całości. Dążenie poszczególnych uczestników rynku do maksymalizacji osiąganego efektu finansowego musi być pogodzone z jednoczesną koniecznością stabilnego funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw energetycznych (przede wszystkim wytwórców i dystrybutorów energii) zgodnego z polityką energetyczną Państwa.

Mając na uwadze opisane powyżej czynniki, nie mogąc pozwolić sobie na ryzyko zakłócenia sprawnego funkcjonowania energetyki oraz dyskryminowania któregokolwiek z uczestników rynku energii, Państwo wprowadziło w tym strategicznym obszarze gospodarki mechanizm kontrolny zwany regulacją. Funkcje regulacyjne polskiego rynku energii realizuje Urząd Regulacji Energetyki (URE) zaliczany do centralnych organów administracji rządowej. Urząd ten reprezentowany przez swojego Prezesa reguluje działalność przedsiębiorstw energetycznych zgodnie z ustawą Prawo Energetyczne i założeniami polityki energetycznej Państwa, zmierzając jednocześnie do równoważenia interesów poszczególnych uczestników rynku energii.

Typowym przykładem działań regulacyjnych Państwa jest kontrola cen energii dla klientów końcowych mogących kupować energię tylko u jednego dostawcy (gospodarstwa domowe). Kontrola cen dla tych klientów realizowana jest w postaci zatwierdzania przez URE taryf dostawców energii.
Innym przykładem regulacji w energetyce jest kontrola zdolności poszczególnych uczestników rynku do wypełniania swoich funkcji w formie koncesjonowania ich działalności. URE udziela w tych przypadkach koncesji na prowadzenie określonego rodzaju działalności (np. wspomniane w poprzednim temacie udzielanie koncesji na pełnienie funkcji Operatora Systemu Dystrybucyjnego).

Zakres działania i struktura URE

Szczegółowy zakres działania URE określony jest w ustawie Prawo Energetyczne. Do podstawowych funkcji Urzędu należy:

• zatwierdzanie taryf dla energii elektrycznej,
• udzielanie koncesji na prowadzenie określonych rodzajów działalności na rynku energii,
• zatwierdzanie wybranych dokumentów formalnych związanych z bieżącym funkcjonowaniem rynku energii,
• kontrolowanie realizacji obowiązków operatorów rynku energii i poszczególnych uczestników tego rynku,
• kontrolowanie parametrów jakościowych dostaw energii i obsługi klientów końcowych,
• wydawanie tzw. świadectw pochodzenia dot. energii wyprodukowanej w odnawialnych źródłach energii,
• rozstrzyganie sporów pomiędzy poszczególnymi uczestnikami rynku energii,
• przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym na rynku energii,
• promowanie konkurencji na rynku energii.

Urząd Regulacji Energetyki utworzony został w 1997 r. na podstawie zapisów uchwalonej w tym samym roku, wspomnianej już ustawy Prawo Energetyczne. Na jego czele stoi Prezes URE. Prezes URE powoływany jest przez Premiera Rządu na wniosek Ministra Gospodarki.
Struktura Urzędu obejmuje cztery departamenty oraz dziewięć oddziałów terenowych. Dla klientów końcowych na rynku energii szczególne znaczenie ma rzecznik odbiorców paliw i energii. Do podstawowych obowiązków wspomnianego rzecznika należy rozpatrywanie skierowanych do niego skarg klientów dostawców energii dotyczących najczęściej oskarżeń o nielegalny pobór energii, jakości dostarczanej energii oraz niezgodności w rozliczaniu jej zużycia.
Informacje dotyczące bieżącego funkcjonowania URE oraz jego szczegółowej struktury znajdują się na stronie internetowej – www.ure.gov.pl.

Klienci na rynku energii dzielą się na dwie zasadnicze grupy:

• gospodarstwa domowe, do których należą wszyscy klienci kupujący energię na cele komunalno-bytowe,
• wszyscy pozostali klienci nie będący gospodarstwami domowymi, kupujący energię na potrzeby prowadzonej przez siebie działalności, czyli zakłady przemysłowe, PKP, biura, hotele, centra handlowe, instytucje itp.

Osobno kupuje się energię i usługę jej dostarczenia

W połowie 2007 r. miało miejsce rozdzielenie działalności handlowej i dystrybucyjnej dotychczasowych Zakładów Energetycznych. Od tej chwili każdy klient na rynku energii kupuje energię i usługę jej dostarczenia od dwóch różnych firm. O ile klient posiada swobodę wyboru sprzedawcy energii, o tyle usługę jej dostarczenia musi kupować od firmy, na terenie której jest on zlokalizowany. Ceny dostawy energii określone są w taryfach jej dostawców, które są zatwierdzane przez Urząd Regulacji Energetyki. W procesie zatwierdzania taryf, URE kontroluje czy zawarte w nich wielkości cen energii mają uzasadnienie w kosztach faktycznie ponoszonych przez dostawców.

W chwili obecnej istnieją dwie formy zakupu energii elektrycznej:

• zakup od sprzedawcy, na terenie którego zlokalizowany jest klient
• zakup od dowolnie wybranego sprzedawcy

Zakup energii od sprzedawcy, na terenie którego zlokalizowany jest klient

W tym przypadku ceny energii określone są w taryfach sprzedawców, które podobnie jak taryfy dostawców energii są zatwierdzone przez Urząd Regulacji Energetyki.
Kupując energię, klienci będący gospodarstwami domowymi rozliczani są jedynie za zużytą energię, a pozostali klienci dodatkowo za ustalony poziom mocy elektrycznej, przekroczenie którego wiąże się z koniecznością uiszczania dodatkowych opłat.
Zakup energii od dowolnie wybranego sprzedawcy

Energia może być w tym przypadku kupowana od dowolnego sprzedawcy, czyli bezpośrednio od wytwórcy, od spółki obrotu, na giełdzie energii lub za pośrednictwem którejś z internetowych platform obrotu energią. Ceny i warunki zakupu energii są indywidualnie ustalone pomiędzy klientem, a sprzedawcą lub wynikają z zasad jej zakupu (zakup na giełdzie energii lub za pośrednictwem internetowych platform obrotu). Decydując się na zakup energii poza lokalnym sprzedawcą, Klienci kupują ją zwykle od spółek obrotu energią. Do najaktywniejszych spółek obrotu funkcjonujących na polskim rynku energii należą: Tauron Sprzedaż , Energa , Enea itp.
Zakup energii od dowolnego dostawcy możliwy jest dzięki obowiązywaniu tzw. zasady TPA.
Zasada TPA (z ang. Third Party Access), czyli zasada dostępu stron trzecich do sieci oznacza możliwość korzystania przez klienta z sieci lokalnego dostawcy energii w celu dostarczenia energii kupionej przez niego u dowolnego sprzedawcy. Lokalny dostawca zobowiązany jest do przesyłu energii kupionej przez znajdującego się na jego obszarze klienta (oczywiście pod warunkiem, że jest to technicznie możliwe).

Obszar funkcjonowania rynku energii elektrycznej jest z przyczyn oczywistych ograniczony możliwościami przesyłu energii. W skali międzynarodowej w rynku tym uczestniczyć mogą kraje, których systemy elektroenergetyczne są wzajemnie połączone i w praktyce tworzą jeden wspólny system.
Uczestnicy tego połączonego systemu muszą spełniać określone wymagania techniczne gwarantujące jego sprawne funkcjonowanie. W skrajnych przypadkach, awaria powstała w jednym z systemów krajowych przenosi się na systemy krajów sąsiednich. Kraje europejskie, których systemy narodowe tworzą jeden wspólny europejski system elektroenergetyczny należą do organizacji o nazwie UCTE (Union for the Co-ordination of Transmission of Electricity). Polski system elektroenergetyczny połączony został z systemem krajów należących do UCTE w dniu 18 października 1995 r.

Odrębną część europejskiego rynku energii tworzy rynek skandynawski obejmujący Szwecję, Norwegię, Finlandię i Danię. Połączone systemy tych krajów tworzą grupę o nazwie NORDEL.

Rozwój europejskiego rynku energii

Uwzględniając wspomniane już wcześniej strategiczne znaczenie elektroenergetyki dla funkcjonowania każdego państwa, poszczególne kraje rozwijały własne systemy, których celem było zapewnienie zaopatrzenia ich odbiorców w energię elektryczną.
Z czasem, mający miejsce po wojnie proces liberalizacji wspólnego rynku europejskiego objął również rynek energii elektrycznej. W poszczególnych krajach w różnym stopniu i zakresie przebiegają procesy konsolidacji przedsiębiorstw energetycznych, a powstałe już w ich wyniku firmy stały się uczestnikami rynku energii w skali całego kontynentu.
Do najważniejszych uczestników europejskiego rynku energii należą: szwedzki Vattenfall, francuskie EdF i GDF Suez, niemieckie E.ON i RWE, hiszpańska Endesa, włoski Enel oraz czeski CEZ.
Mający obecnie miejsce w Polsce proces konsolidacji poszczególnych przedsiębiorstw energetycznych (przede wszystkim wytwórców i dystrybutorów energii) ma na celu przygotowanie naszego kraju do udziału w międzynarodowym rynku energii oraz sprostaniu przyszłej konkurencji firm zagranicznych na rynku krajowym.
Należy mieć jednocześnie świadomość, że jednolity rynek energii elektrycznej w Europie znajduje się obecnie w przejściowej fazie tworzenia − nie są to już wyłącznie oddzielne rynki narodowe, ale jeszcze nie jest to jeden rynek europejski. Coraz większą rolę zaczynają odgrywać rynki regionalne (np. rynek skandynawski), które często postrzegane są jako krok pośredni przed jednolitym rynkiem europejskim.

Handel na rynku międzynarodowym

Handel na międzynarodowym rynku energią odbywa się w formie transakcji zawieranych pomiędzy poszczególnymi firmami lub na giełdach energii. Do największych europejskich giełd energii należą EEX (European Energy Exchange) oraz Nord Pool. Uczestnikami EEX jest ponad 130 firm z 16 krajów. Nord Pool jest natomiast giełdą rynku skandynawskiego, uczestniczy w niej ponad 120 firm.

Struktura wytwarzania energii elektrycznej w poszczególnych krajach uzależniona jest przede wszystkim od posiadanych przez nie zasobów paliw lub naturalnych możliwości wytwarzania energii. W większości krajów podstawowym paliwem, z którego wytwarzania jest energia elektryczna jest węgiel (kamienny i brunatny). Kraje posiadające odpowiednie warunki wynikające z położenia geograficznego, wytwarzają znaczącą część energii w elektrowniach wodnych (przede wszystkim Austria i Szwecja).
Kraje takie jak Francja, Belgia i Szwecja ponad połowę zużywanej energii elektrycznej produkują w elektrowniach jądrowych. Paliwem, z którego produkowana jest energia elektryczna jest również gaz ziemny.
We wszystkich krajach europejskich rośnie natomiast systematycznie ilość energii wytwarzanej w Odnawialnych Źródłach Energii (OZE)

Polska jako uczestnik europejskiego rynku energii
Jednym z podstawowych ograniczeń w funkcjonowaniu europejskiego rynku energii jest niedostateczna przepustowość linii elektroenergetycznych łączących poszczególne systemy krajowe. Wynika to oczywiście ze wspomnianego już narodowego charakteru systemów krajowych.

Problem ten dotyczy oczywiście również naszego kraju. Brak dostatecznej przepustowości linii łączących polski system elektroenergetyczny z systemami krajów sąsiednich ogranicza możliwości zarówno eksportu, jak i importu energii przez nasz kraj. W chwili obecnej polski eksport energii elektrycznej przeszło trzykrotnie przewyższa jej import z zagranicy.

Jednym z elementów rozwoju połączeń transgranicznych polskiego systemu jest budowa tzw. mostu energetycznego Polska-Litwa. W perspektywie zamknięcia do 2009 r. litewskiej elektrowni atomowej w Ingalinie, do czasu wybudowania nowego źródła energii, Litwa chce zaopatrywać się w energię między innymi z Polski.

Poniższy rysunek ilustruje połączenia polskiego systemu elektroenergetycznego z systemami krajów sąsiednich.

Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych

Spółka PSE S.A. prowadzi działalność przesyłową w oparciu o majątek sieci przesyłowej, w którego skład wchodzą m.in. następujące obiekty:

• 236 linii o łącznej długości 13 053 km, w tym:
  • 1 linia o napięciu 750 kV o długości 114 km,
  • 68 linii o napięciu 400 kV o łącznej długości 5 031 km,
  • 167 linii o napięciu 220 kV o łącznej długości 7 908 km,
• 106 stacji najwyższych napięć (NN).